HANGDUMLIANA: Part – 5

HANGDUMLIANA: Part – 5

Ka bialnu Mawii lo nuihsawh a, lo chhaih zak \hintu Maremi ka khuai nuan dan ka sawi tak tak hmain pu Thangtina chanchin, Maremi ka lûk hrep hnu fê-a ka hriat chauh hi ka’n hrilh hmasa phawt teh ang che u. Maremi nen hian inkungkaihna an neih avangin sawi lan a ngai ve tlat.

====================

Maremi pa hi pa Vana, Helen-i hrai ruia lutute zinga mi kha a ni a. Maremi chunga thil thleng hi a bul berah chuan a pa \hianpa, pu Thangtina vang vek zawk a ni.

Maremi chu a thau tih tur chu ni mah se, chutianga thau over chu a ni lo a. A nihna takah chuan a îtawm tawk chauhin a thau a ni mah zawk. A \hian kawmte zingah chuan tlemin a upa fâl deuh hlek a. Kan venga mite sawi dan chuan kum 18 a ni tawh a; mahse, ama insawi dan chuan kum 17 a ni thung. Hnute lian, mawng bâwr poh khal \ha tak, 5.1 feet vela sâng a ni.

Maremi chanchin chipchiar sawi tur hian pu Thangtina chanchin te sawi kual deuh hlek a ngai a. Ka chhanchin lo chhiar \hinttute’n hriat thiam hram in lo tum dawn nia.

Pu Thangtina leh Maremi pa te hi ‘Health Worker’ an ni a. Pa Vana te chhungkua hi chu kan venga hun rei tak an post tawh, chhungkuaa khawsa hial an ni a. Pu Thangtina erawh chu Aizawl lam a\anga tunhnaia an rawn post niin, kan khuaa a awm hi kum sawm ai chuan a rei thei lo hrim hrim. A tirah chuan pa Vana te inah hian hun engemaw chen a awm phawt a, chumi hnuah a indang chauh a ni. An sawi dan chuan, damdawi leh ruihhlo hmanga hmeichhe naupang hrai ruih a, pawl a ching tak mai a ni a; mahse, finfiahna tak erawh an nei thei lo ni awm tak a ni.

Hun hmasa lam i han thlir phawt teh ang.

Pu Thangtina hi a nu chu Thangkungi tih a ni tawp a, a pa hi hriat a ni lo. Pipute’n falak an tih ang kha a ni. Mahse, tlâng rin danah chuan kawng siam ‘painer (pioneer)’ vai fa ngei niin an hria. Pu Thangtina nupui hi pi Rengi a ni a. An pûk lawk avanga innei an ni. An inneih hian kum 16 ve ve chauh an la ni. Mahse, kum lamah chuan naupang viau mah se, pi Rengi a lo rai tâk si-ah chuan, an chhungte ve vein an inneih mai kha \hain an hria a, an innei ta rawih mai a ni.

Pi Rengi nen hian fanu Chhungi an nei hman a. Amaherawh chu, Rengi chuan kum naupangtêa fa a pai vang ni maw, hmeichhe lam fel lohna a nei ta tlat a. A pasal chu duh ang paw’n nupa nun a hmanpui hlei thei lo a. Pu Thangtina lah a hur thak tawk rual, inlûk nawmna lo tem vir ve laklawh tawh si a ni a,  nupa an intih hleih theih loh avangin an intihthiam loh phah fo.

A fanu Chhungi, kum 10 a nih kum chuan pa Thangtina chuan a châkna hrîkthlâk nân a pawngsual a. Ama fanu ngei a pawngsual chhan ni-a a ruih laia a sawi chu - a nupui Rengi nen an innngaihzawn laiin mipa dang a lo kawp ru a. Thlâmah te, tuikhurah te, lungdawhah te an lo inlu \hin a. Mahse, khatia a rai tâkah chuan, a lehkha thiam zawk pa Thangtina chu a puh a. Ani lahin a lo lûk ve fo avangin ama fa ngei ni turah a ngai hmiah a, a nei ta a. Mahse, nau a lo pian chuan, a fanu chuan amah chhun-na pakhat mah a nei lo a. Chuta \ang chuan a ringhlel ta a. A rûk takmeuhin naute pa ni thei tur chu a ngaihven a, kâr lovah a nupui Rengi leh a bialpa pakhat zawk chanchin chu a hre chhuak a. Engkim a hriat chian hnuah a nupui chu a dâwp a, zêp theih ni tawh hek lo, pi Rengi pawh chu a inpuang ta nghe nghe a ni àwm e. 

Mahse, eng ang paw’n thiam inchantir tum mah se, kei chuan ama fanu ngei a pawngsual chu a hur uchuak suahsual tukkhum pawn vang liau liauah ka ngai. Kei pawh hi ka hur a, ka hur uchuak hle. Ka farnu mai bakah keima nu ngei pawh ka lu hmiah hmiah tho. Mahse, a tu te mah chu ka pawngsual avanga lu ka ni lo. Duh leh duh, châk leh châk intawnga inlu kan ni. Naupang kum tling lo ngat phei chu ka pawngsual dawn lo hrim hrim!

Eng pawh ni se, thil thlen dan chu hetiang hi a ni.

Chhungi nu pi Rengi a dam loh avangin, pu Thangtina te pafa chu khua a\anga hmuh phak mai an chuktuah huanah feh turin an kal dun a. Chhungi chuan a chunga a pa rilru put hmang chu hria se chuan a tlan haw vang vang ang. Mahse, a pa chuan a bawh lip dawn a ni tih reng a hre si lo!

Thlâm an thlen hnu lawkah chuan a, pu Thangtina chuan a lû a hai thu chhuanlamin a fanu chu a lû a hmehtir a. Rei vak lo a hmeh hnu chuan, ‘A dam phah lo reng reng. Ka lû a hai chânga i nu’n min zut dan angin min zut ve mai rawh, i nu a damloh avangin a rawn kal thei bawk si lo,’ tiin, a zang fawk khawng luah chu a phawrh a, a fanu chu a nu’n a 'malis' \hin dan a zirtir nghal a. A fanu rilru thianghlim tak mai chuan a pa zang a hum lik nawk nawk pawh chuan ngaih\hat lohna a nei lo, A nu’n a pa a malis \hin danah ngaiin a pu luhai dam nân chua phur takin a ‘malis’ sauh sauh zawk a ni.

Chutia a fanuin a ‘malis’ avang chuan a nuam tilutuk chu a rum dar dar a. A châkna a chhuah tawpkhawk tawh hnu chuan a insum zo ta lo a. A fanu chu thlâmah chuan a phuarbet sauh sauh a. A thawmhnaw leh a fanu thawmhnaw chu a phelh a, saruak ngalngatin an awm a. Tichuan, a pa chuan a fanu chhu, hmul pawh la hmul lo chu a fawhsak ta nawk nawk a. Chhungi chuan nuam tihna reng reng a nei lo! A hlau lutuk chu a mittui a tla pur mai a; mahse, a pa chuan \ah rîk a phal loh avangin a \ap chhuak ngam lo.

Rei deuh a fanu chhu a fawhsak hnu chuan, a zang chu hmuam turin a ti ve ta thung a. Hmuam lo ngam hek lo, hlau chung chung chuan a hmuamsak a. A pa nuam ti leh duhkhawp lo lutuk chuan a fanu lû-ah chuan a man bet sauh sauh a, a kâ chu a’n dep lui ta tak tak mai a! Chhungi thawchham leh hlau chu a invai ruai a, a chil a hâk bawrh bawrh a, a hnap te a tawlh pur a. A pa lahin a chelh hneh nasa ropui mai si.

Tichuan, nawmna famkim zawk neih tum chuan a fanu bawp chu a’n kuaikak sauh sauh a, a zang khawng fur mai chu a fanu chhu-ah chuan muangchangin a nawr lût lui a. A thi \awt a, thisen chu a thlâm chhuatah chuan a luang thla a. A fanu chu a \e \hawt a. Rang taka a kâ hupsakin, dim deuhin a dep \an ta. A châkna a nasat tawh em avang chuan a fanu na ti lutuk, hlau leh thlabar taka mittui tla zawih zawih chunga a \hen chawk chawk chu engah mah a ngai lo!

A tir minute thum vel chu a liklu bak a dep lut thei lo; mahse, a'n dep luih zel takah chuan a fanu chhu tawt lutuk tak maiah chuan a zang zatve thleng chu a dep lut thei ta a. Tichuan, a fanu chhu chu thlam nghing dur dur khawp chuan a dep ta lauh lauh a. A fanu na ti lah chu a \ap pur mai a, ani lah eng dang mah ngaihtuah lovin a dep ri chuk chuk a. A fanu chhu, hmul pawh la hmul lo,  tight em em mai a beih a, a’n dep a’n dep tâkah chuan a tlin ta lo thuai a. A baw tam em em chu a chhu chhungah chuan a chhung lut puat puat a.

Chuti chuan vau lamah insil turin a fanu chu a paw thla ta hnu hnu a. Vaua luiah chuan a fanu chhu te chu a’n sil faisak nawk nawk a; mahse, a zang chu a khawng leh ta tlat mai a. A fanu chuan, ‘Apa, ka duh tawh lo, a na em mai!’ a ti \uau a. Mahse, a pa chuan a ngaithlaksak duh lo.

Hreh tawh teh mah se, a pa chu a hlauh em avangin a thu a awih lo ngam si lo a, a pa zang chu a chep leh ta nge nge a. Hlau leh khur chungin a pa tih ang ang chuan a awm tawp a, a men pawh a meng ngam lo. A pa lah chuan duhthawh leh uar lutuk tak maiin a chhu chu a dep rîksak chawrh chawrh a. A hnu deuhah chuan a pa chuan a bawkkhup zawngin a awmtir a, a ke chu a chîptir a, tlemin a bungbuttir deuh a. Chutia a awm chuan a chhu tereuhte chu a kapkârah chuan a lang sen hlar a. A pa zang hrawl tak mai chu a chhu-ah chuan a lut tawt leh ta \alh \alh mai a. A pa chuan a mawngbawr tetaktê-ah chuan man bet sauh sauhin, nuthlawi chhu sawh takin a’n sawh nawk nawk a. A na ti lutuk chu a thidang hialin a inhria! A pa’n a duh tâwk a ngah zawh hnu chuan a chhu te chu a silfaisak leh a. Tu hnenah mah sawi chhuak lo tura a tih bakah, a sawi chhuah vaih chuan a aia nasa zawka a lûk tur thu a hrilh a. Mahse, vanneihthlak takin naupang sava vehin an lo hmu fuh hlauh mai a, thla khat vel a ral hnuah chuan an hre chhuak ta tho a.

A fanu a pawngsual tih hriat chhuah a nih chuan a nupui nen chuan an inthen a. ‘Sawi chhuah zawng a mualphothlak. Nakinah nula te a la rawn ni ve ang a, miin an hmusitin hrehawm a ti lutuk palh ang,’ tiin, cheng nuai khat an chawitir a, engmah an sawi chhuak ta lo a ni. A nupui nen an in\hen hnu lawkah pu Thangtina chu Health Worker-ah a inhnim lut a. Nupui dang nei leh lawk lovin hmun hran hranah amahin a awm kual ta a ni.

Khawthlang lama a awm lai pawhin, ani sawrkar zêm zen, natna leh a damdawi chungchang hre sil ve nil nial, a thlawna damdawi pe thei ngat chuan duhsakna a dawng nasa hle a. Ani lah pa titi thiam, \awng suam suam mai, ngainat loh theih loh chi a nih avangin a awmna khua te paw’n mamawh an thlenna ber a ni \hin.

Vawi khat chu, an khaw tleirawltê mai Darpuii, kum 14 mi vel hi, a lû a nat avangin chhunah school a\angin a haw a. Pu Thangtina chuan a lo hmu fuh hlauh mai a. Damdawi te pein, a inah a hruai haw a, theitui te intîr bawk a. Thingtlang tleirawl la mawlmang ve tak, rilru thianghlim tak a nih avangin pu Thangtina’n nachhawkna anga a pêk, mut duhna damdawi chu ngaih\hat lohna nei miah lovin a ei mai a. Pu Thangtina lah chuan a damdawi pêk hna thawh dan hre sa ranin, ama khumah ngei chuan a mut hahdamtir a.

Darpuii, eng mah hre lova khuma mu bâm mai chu, pu Thangtina chuan muangchangin a phelh ruak a. Amah pawh chu ruakin a awm ngoh ngoh tawh a. Chu tleirawl hmel\ha tak mai, chhu hmul ve chiat tawh, hnute pawh um lian ve tawh tak mai chu a zut kual a zut kual a. A tawpah chuan a insum zo ta ngang lo a. A fa rual lek bawp chu tlemin an kuai kâk deuh hlek a. A kâkpui taka mi chu zang li ngawng ngawng pahin a fawh sak ta bawrh bawrh a. Mahse, chutah mai chuan a duh tawk mai lo. Chu tleirawl tuaitirte bawp chu a kâk thei ang bera dah sauh sauhin a mawn te chu a hrualsak a, a kutzung\ang hmangin a hrawtsak nawk nawk a. Chu tleirawl, nikhaw hre lo ang dêra let hlawm reng pawh chu, chutiang taka a taksa pawimawh ber khawihsaka a awm avang chuan, a mumang lamah a mangphan te pawh a ni ta ve ang, a rawn si chhuak leh hlarh hlarh \hin nia!

A chhu lah chu a tui nasa tawh pur pur khawp mai a. Pu Thangtina chuan a sana chu a’n bih zawk a, hun a ngah vak lo tih inhriain a zang fawk phiar fut mai chu Darpuii chhu kaw kotlangah chuan a’n nghat kual vel a. Vawi khata nawr lut nghal vek lo chuan, tlem tê têin a’n dep lut hret hret a. Darpuii muhil thaw pawh a danglam sawt ngei mai. A insum zo ta lo, chu chhu thianghlim em em maiah chuan a zang chu a full-in a’n dep lut ta pulh mai a. A chhu a tight bakah a sat \hat em avang chuan a tla nghal mai dawnin a inhre deuh a. A’n chawl vang vang a. Tichuan, chu chhu tight \ha em em mai chu muang dam dapin a dep ta pulh pulh a. A tirah chuan dim ve deuh viau mah se, a dim rei thei bik lo. Khum chik rawt rawt chuan a dep ta a.

Darpuii hnute, a dep fâwn nghalh nghalh te chu a’n \ham leh ang nawk nawk a. A chhu chu a tight \hat em avang leh, tha thlah miah lova a dep reng avang chuan a tlin lo ta thuai a. A chhu chhungah chuan a baw chu a phuh lut var ta nguah nguah mai a ni.

Darpuii a lo harh hnu chuan, a taksa awm danah thil dik lo awmin hre mah se, ngawi rengin a tho a, a haw nal nal a. Pu Thangtina chu an khawtlanga mi pawimawh a nih phâk avangin engmah a sawi chhuak ngam lo.

Chutiang chuan, tleirawl engemaw zat chu pu Thangtina hian hetianga bum hian a lo lu kual tawh \hin a. Misual hian ai an nei ve deuh a ni ang, Darpuii ngei pawh chu, a sawi chhuah hlau tur zawka ngaih pu Thangtina chuan sawi chhuahah a vau let daih a. Ani mualpho hlau chuan a inluktir leh nge nge \hin a. Chumi khuaah chuan Darpuii chu a luk nasat ber pawl a ni hial ang. A tawp lamah phei chuan, amah Darpuii zawk chu a insum thei lo lovah a \ang a, a va pan hmasa duk duk mai mawle!

Maremi te ina a thlen tirh chuan Maremi chu kum 9 emaw lek a la ni a. Pu Thangtina chuan a ti thiam bawk a, Maremi chuan a ngaina hle.

Rilru chhia put vanga hun remchang melh reng ta chu, Maremi’n kum 14 a tlin kum chuan, pu Thangtina chuan a parmawina chu a thliahsak ta nge nge a ni. Hemi \um hian, Maremi nu leh pa te chu buh seng tura lo lamah riah luh avangin, Maremi te unau thum leh pu Thangtina chauh chu in lamah an dah a. Maremi nauteho a hrai mutthilh vek hnu chuan, Maremi chu theitui in tur a pe a. Theituiah  chuan vawk hurna mum hnit rawt dip a telh a. A tir chuan Maremi chuan a chhu lo za ta viau mai chu a hre thiam lo ang reng khawp a, mak te pawh a inti hial a. Pu Thangtina lah chuan chumi hre sa ran chuan Maremi chu a zut \an ta a. Maremi lah chuan a puin a’n zut chu nuam a tih em avangin a ngaihaw phal lo a. A nuam ti lutuk chu a men pawh a meng phal lo reng reng!

A pu Thangtina’n a’n khawih vel chuan a zauthau a ni ber a. A kap te chu a tui hluam hluam ni hian a hria a. Pu Thangtina a’n chawlh deuh hlek hnua a rawn zut \an leh chuan, thei leh thei lovin a’n meng diar diar a. Pu Thangtina zang khawng fawk luah mai chu a thil hmuh hmasak ber a ni.